Te rewharewha Flu (influenza)

He huaketo te rewharewha ka tere hora ki te tangata. Ko hua ake ngā tohumate pēnei i te kirikā, te ihu hūpē, te maremare me te ngau o te puku rānei i te rewharewha. Tērā ētahi momo rerekē o te rewharewha ka tūpono whakamāuiui i a koe i ia tau.

This content is available in other languages:

Te āhua o te horapa o te rewharewha

ka tere te horapa o te rewharewha ki te tangata, mā te pā ā-tinana, me ngā turuturu kei te hau takiwā. Ka uru ki tēnei:

  • te pā hāngai ki te tangata e pāngia ana e te rewharewha
  • te pā ki ngā mata e mau nei te huaketo rewharewha
  • te maremare
  • te matihe
  • te kōrero.

Pāngia ai te tangata ki te rewharewha i te ‘kaupeka rewharewha’ — arā mai i te marama o Mei ki te Ōketopa i Aotearoa.

He nui ake te tūpono mate rere o ngā pākeke i ngā rā 3 ki te 5 o te mate. Ka neke atu pea i te 5 rā te tūpono mate rere i roto i ngā tamariki nohinohi.

Ngā tohumate o te rewharewha

Ka pokea tō ihu, tō korokoro me ō pūkahukahu i te huaketo rewharewha. He kino ake i ngā tohumate o te mate kuiki, mate maremare rānei.

Kā āhua 1 ki te 4 rā i muri i te pānga ki te rewharewha te pānga o ngā tohumate. Ko ngā tohumate kino rawa ka āhua 5 rā pea te roa, engari tērā pea ka eke ki te 2 ki te 3 wiki pea te maremare.

Ka ohorere te pānga o ngā tohumate, ā, ko ētahi ko te:

  • kirikā, te āhua kirikā rānei
  • makariri
  • mamae uaua, tinana rānei
  • ānini māhunga
  • ihu hūpē, ihu kakati
  • maremare
  • he korokoro mamae
  • ngau o te puku, te ruaki, te korere (tikotiko) rānei.

Ngā tūmomo mate ōrite ngā tohumate

He ōrite pea ngā tohumate rewharewha ki ō ētahi atu mate, pēnei i te KOWHEORI-19, te meningococcal rānei. Ina whakapae koe kei te pāngia tētahi o tō whānau e te mate meningococcal, me wawe te haere ki te tākuta.

Me whakapā atu ki a wai mō ngā tohutohu rongoā

Mēnā he tohumate ōu kei te māharahara koe:

  • me whakapā atu ki tō rata, tō kaiwhakarato hauora rānei
  • waea atu ki Healthline mō ngā tohutohu koreutu 0800 611 116
  • waea atu ki 111 mō tētahi waka tūroro ina pā he ohotata.

Ngā mate āpiti o te rewharewha

Ka tino taumahatia pea ētahi i te mate rewharewha. Ka tūpono mai pea ētahi mate āpiti tārū, pēnei i ngā pokenga ki te poho, ki te pakohu ihu rānei.

Mēnā he tino tārū te pānga, ka noho pea te tangata ki te hōhipera. He āhua 500 te hunga ka mate i te rewharewha i ia tau.

Ko ngā tāngata e nui ake ana te mōrearea o te pānga ki ngā mate āpiti i te rewharewha ko:

  • ngā tāngata hapū me te hunga kātahi anō ka whakawhānau
  • ngā tāngata e pāngia tonu nei e tētahi āhuatanga hauora moroki — pēnei i te huangō, te mate huka, te mate pukupuku, tētahi mate manawa, pūkahukahu rānei, me ngā mate ka pā ki te pūnaha ioio, awhikiri rānei
  • ngā tāngata tino pukunati
  • te Māori me ngā iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa, 55 tau, neke atu rānei
  • ngā tāngata e 65 tau, neke atu rānei
  • ngā pēpi me ngā tamariki, inārā ngā mea i raro iho i te 5 tau
  • nga tāngata e taumahatia ana e te mate hinengaro, ngā take waranga rānei.

Hei āwhea rapu i ngā tohutohu rongoā wawe

Me rapu tohutohu rongoā wawe, ina pāngia koe, tō whānau rānei e te:

  • kirikā teitei e kore e heke, inarā mēnā kei te hapū koe
  • haukōeoeo, kei te tūngāwiri rānei
  • kōpukupuku
  • hēmanawa, mamae rānei te poho
  • ngutu, kiri, matimati porouri
  • ānini tārū, kakī kōpā
  • kore e rata ki ngā tūrama muramura
  • mate hukihuki
  • tohu o te tauraki, pēnei i te takaānini i te wā e tū ana
  • uaua ki te mimi.

Mēnā kua pōturi haere tētahi tangata e tiakina ana e koe, kua ngū haere, kua rangirua rānei, me tere te waea atu ki tō kaiwhakarato hauora.

Me whakamōhio tō kaiwhakarato hauora mēnā kua pai haere, kua kino haere rānei koe, tō whānau rānei.

Ngā tohu pūmate mō ngā pēpi me ngā tamariki

Me rapu āwhina ā-rongoā koe mēnā ka pā tētahi o ēnei ki tō pēpi, tamaiti rānei:

  • kua kirikā, ā, kei raro i te 3 marama te pakeke
  • kua kore e kai, e inu rānei — kaua e uruhi i a rātou
  • he hā tere, he hā haunene rānei, e ngāngā ana, e ngengeri ana rānei
  • e kuhu whakaroto ana te wāhanga i raro i ngā rara, kāore i te tīwhera i te wā e whakahā ana
  • he tino kōmā te āhua
  • he tunewha, he uaua te whakaoho
  • he pukukino, hei tauira, kāore i te pīrangitia kia awhiawhihia ia
  • he wana-ore, kāore e taea te neke
  • he maroke te kope, kāore he roimata rānei i te wā e tangi ana — kua tauraki pea
  • he tohu o ētahi atu mate tārū, pēnei i te kiriuhi uakakā
  • kua kōpuku.

Te whakatau i te mate rewharewha

Kāore ngā kaiwhakarato hauora e whakamātautau i te tangata mō te rewharewha. Engari ka tautohu kē i ō tohumate.

Ka tirohia pea tō tinana e te kaiwhakarato hauora, ka tirohia rānei ngā tohumate o te rewharewha. Ka tono whakamātautau pea, ki te tiro mehemea he mate rerekē mēnā he tino tārū ō tohumate.

Ki te pāngia koe e te rewharewha, he mea nui tonu kia kaua koe e haere ki te mahi, te kura rānei mehemea kei te māuiui koe.

Maimoatanga mō te rewharewha

Open all

Mēnā kei te māuiui koe, me noho ki te kāinga ki te whakangā, ki roto i tētahi rūma tūhāhā, rūma hauhau, wehe i ētahi atu tāngata.

Kia kaha te paku inuinu.

Ka taea hoki e koe te kai i ngā rongoā tōtika hei whakamauru i te mamae me te kirikā.

Ki te rewharewhahia tō pēpi, tamariki rānei, he mea nui kia whāia ēnei mahi.

  • Me pupuri ki te kāinga whakangā ai kia ora mai ia.
  • Me tiaki i a rātou ki tētahi rūma tūhāhā, rūma hauhau, wehe i ētahi atu tāngata.
  • He nui ake, he nui ake rānei nga wai e inu ana rātau i te nuinga o nga kūtere.
  • Hoatu he paracetamol, he ibuprofen rānei mēnā kei te mamae te tamaiti, i runga anō i te pota e tūtohua ana, māna kua tohutohutia kētia koe e te kaiwhakarato hauora. Kaua e hoatu aspirin ki ngā tamariki i raro i te 14 tau.

Te ārai atu i te rewharewha

He rite tonu te huri o te āhua o te huaketo rewharewha. Ko te tikanga o tēnei me whakahou te kano ārai mate i ia tau, kia rite ai ki ngā momo hou o te mate. Ko te āraitanga pai rawa i te rewharewha, ko te whiwhi i tētahi kano ārai mate rewharewha, me te whai i ngā tikanga akuaku taketake.

He koreutu te kano ārai mate rewharewha mā ētahi. Rapua he kōrero mō ngā kano ārai mate rewharewha, ā, me te wā tika ki te whiwhi.

Te rongoā āraimate rewharewha (internal link)

Ētahi atu huarahi karo i te rewharewha

Ētahi atu huarahi ki te tiaki i a koutou ko to whānau.

  • Me auau te horoi ō ringa, mō te 20 hēkona, ka whakamaroke ai mō te 20 hēkona — me whakamahi rānei te muku waiwaihā.
  • Kaua e tohatoha i ngā inu.
  • Me karo i ngā wāhi apiapi.
  • Me uhi i tō waha me tō ihu i te wā e maremare ana, e matihe ana rānei.