Ko hono ma‘u ko ia ‘a e huhu malu‘i COVID-19 Getting COVID-19 vaccines

‘Oku ta‘etotongi ‘a e huhu malu‘i COVID-19 ki he tokotaha kotoa pē ‘oku ta‘u 5 pe lahi hake ai. ‘Oku toe ‘atā atu foki ia ki he fānau kamata meí he māhina 6 ‘a ia ‘oku nau tu‘u laveangofua lahi ange ke puke lahi kapau te nau ma‘u ‘a e COVID-19. ‘Ilo ki he taimi ke ma‘u ai iá, ko e tu‘o fiha ‘e fiema‘ú mo e founga ke ma‘u ai iá.


Ko e me‘a ‘oku malu‘i koe mei ai ‘e he huhu malu‘i COVID-19

Ko e COVID-19 ko ha mahaki ia ‘i he halanga mānavá ‘okú ne uesia ‘a e ma‘ama‘á, halanga mānavá, mo e ngaahi ‘ōkani kehe.

Ko e fānau mo fa‘ahinga kei si‘i ‘oku nau ma‘u ‘a e COVID-19 ‘e angamaheni ke ‘ikai kenau ma‘u ha ngaahi faka‘ilonga pe ko ha ngaahi faka‘ilonga ma‘ama‘a pē ki he halanga mānavá, tatau pē mo hono ma‘u ‘o ha ki‘i momoko. Neongo ia, ‘e lava ke puke lahi ‘a e kakai ‘e ni‘ihi pea fiema‘u kenau ‘alu ki falemahaki.

Ko e fa‘ahinga kuo nau huhu malu‘í ‘oku si‘isi‘i ‘a e faingamālie kenau puke lahi aí. ‘Ilo lahi ange fekau‘aki mo e ngaahi faka‘ilonga ‘o e COVID-19, siví, faito‘ó mo ha ngaahi me‘a kehe.

COVID-19 (internal link)


‘Oku lolotonga ‘osi ‘a e huhu malu‘i Novovax meí he ‘aho 30 ‘o ‘Epeleli 2024

‘E ‘ikai ke malava ke ma‘u atu ‘a e huhu malu‘i Novovax meí he ‘aho 30 ‘o ‘Epelelí lolotonga ia hono vakai‘i ‘e he Medsafe hono ngāue‘aki ‘a e huhu malu‘i fakamuimuitaha ko e Novovax XBB.

Te mau ‘oatu ‘a e fakamatala fakamuimuitahá ‘i he taimi ‘e ma‘u ai ‘a e huhu malu‘í.

‘Oku lahi ‘a e huhu malu‘i Pfizer XBB.1.5 COVID-19 (‘iloa ko e Comirnaty) ‘oku ma‘u ‘i Aotearoa Nu‘u Sila.

Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o ngaahi fehu‘i pe ‘okú ke loto ke tau talanoa fekau‘aki mo ho‘o ngaahi filí:

  • talanoa ki ho‘o kautaha ki he mo‘ui leleí
  • telefoni ki he Vaccination Healthline ‘i he 0800 28 29 26.

Kapau kuó ke ma‘u ‘a e COVID-19

Tatau ai pē pe kuo ‘osi ma‘u koe pe ko ho‘o fānaú ‘e he COVID-19, ‘oku totonu kemou kei ma‘u kotoa atu pē ‘a e ngaahi huhu malu‘i COVID-19 ‘oku fokotu‘u atú. ‘Oku fakasi‘isi‘i ai heni ho‘o tu‘u laveangofua ke ke puke lahí. ‘E ala fakasi‘isi‘i foki ai ‘a e tu‘u laveangofua ko ia ke ma‘u ‘a e COVID ‘i ha taimi lōloa.

‘Oku totonu ke ke tatali ‘i ha māhina ‘e 6 hili ho‘o sivi ‘o ‘ilo ‘okú ke ma‘u iá ki mu‘a ke ke toe ma‘u ha fa‘ahinga huhu malu‘i COVID-19.
Kapau ‘okú ke tu‘u laveangofua ‘aupito ke puke lahi ‘e ala lava ke ke ma‘u ha huhu malu‘i ‘e taha ki mu‘a ‘i he māhina ‘e 6. Talanoa ki ho‘o kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí fekau‘aki mo e taimi ke ke ma‘u ai ho‘o tu‘oni huhu hokó.


Ko e huhu malu‘i COVID-19 ‘e fiha ke ma‘ú pea ko fē ‘a e taimi ke ma‘u atu aí

Ko e fānau ‘oku nau māhina 6 ki he ta‘u 4 ‘oku totonu kenau ma‘u pē ‘a e huhu malu‘i Pfizer ma‘á e kauleká kapau ‘oku nau tu‘u laveangofua ‘aupito ke puke lahi meí he COVID-19. ‘E fakahoko pē ‘eni kapau pē ‘oku fu‘u vaivai ‘aupito honau sisitemi malu‘í pe mo‘ua ‘i ha ngaahi fokoutua lahi ange mo fihi.

‘Oku kau ki he ngaahi fokoutua ko ‘ení ‘a e:

  • mahaki‘ia ‘o e ma‘ama‘á
  • ngaahi palopalema fakatu‘utāmaki kehekehe ki he mafú hangē ko e congestive heart failure pe congenital heart disease
  • mahaki suká
  • mahaki‘ia ‘a e kofuua
  • ngaahi mahaki ‘o e ‘utó mo e filosilivá (neurological) pe uouá (neuromuscular ) hangē ko e mamateá
  • Down syndrome
  • ko ha sisitemi malu‘i ‘oku fu‘u vaivai ‘aupito pe ‘oku lolotonga fakahoko ki ai ha faito‘o ‘okú ne fakavaivai‘i ‘a e sisitemi malu‘i ‘o e sinó (immunosuppressive treatment) hangē ko e kimó (chemotherapy)
  • ngaahi mahaki fakatu‘utāmaki ‘o e totó (haematological disorders)
  • tafa fakafetongi ha konga ‘o e sinó ‘i he māhina ‘e 24 kuohilí.

Te ke lava ‘o ma‘u ha fakaikiiki lahi ange ki he ngaah fiema‘u ke ‘atā atu ki aí ‘i he uepisaiti ‘a e Starship:

Ngaahi me‘a ‘e ala fakatu‘utāmaki ki he COVID-19 ‘i he fānaú — Starship (external link)

‘Oku fiema‘u kenau ma‘u ha tu‘oni huhu ‘e 3 ‘o e huhu malu‘i Pfizer COVID-19 ma‘á e kauleká.

  • Ko e tu‘oni huhu ‘uluaki mo e uá ‘oku ‘oange ‘o fakavaha uike ‘e 3.
  • Ko e tu‘oni huhu hono 3 ‘oku ‘oange ia ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he uike ‘e 8 hili ‘a e tu‘oni huhu hono ua.

Ko e fānau na‘á nau ma‘u ‘enau tu‘oni huhu ‘uluakí ki mu‘a ‘i he‘enau ta‘u 5 ‘e kei fiema‘u pē kiate kinautolu ha tu‘oni huhu ‘e 3 — tatau ai pē pe ‘oku hoko honau ta‘u 5 hili ‘a e tu‘oni huhu ‘uluakí pe uá.

Ko e fānau ‘oku māhina 6 ki he ta‘u 4 ‘oku ‘ikai kenau ma‘u ‘a e ngaahi fokoutua ko ‘ení ‘oku si‘isi‘i ‘aupito ‘a e faingamālie kenau puke lahi ‘i he COVID-19 pea ‘oku ‘ikai ai ke ‘atā atu ki he huhu malu‘í.

‘E lava ke ‘oatu ‘e he ‘enau kautaha tokoni ki he mo‘ui lelei angamahení ha fakahinohino pe ‘oku ‘atā kenau ma‘u ‘a e huhu malu‘i ko ‘ení.

‘E lava ke malu‘i ‘a e fānau ta‘u 5 ki he 11 meí he COVID-19 ‘aki ha tu‘oni huhu ‘e 2 ‘o e huhu malu‘i Pfizer, ‘o fakavaha ‘aki ‘a e uike ‘e 8 pea ‘ikai toe si‘isi‘i ange ai. ‘E lava ke fakasi‘isi‘i hifo ‘eni ke fakavaha uike pē ‘e 3 kapau ‘e fiema‘u — hangē ko ‘ení, kapau ‘oku nau kamata ma‘u ha faito‘o mahu‘inga ‘okú ne fakavaivai‘i ‘a e sisitemi malu‘í. ‘E fiema‘u ke ke talanoa‘i ‘eni mo ‘enau kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí.

‘E ala ‘atā atu ‘a e fānau ‘e ni‘ihi ‘oku fu‘u vaivai honau sisitemi malu‘í ki ha tu‘oni huhu ma‘á e kauleká hono tolú.

‘Oku ‘ikai ngofua ke ma‘u ‘e he fānaú ha huhu fakalahi. ‘Oku ‘osi ‘oange ‘e he ongo tu‘oni huhu ‘e 2 lolotongá ha malu‘i lelei ki he puke lahi meí he COVID-19. 

‘Oku ‘atā ke ma‘u ‘e he fānau ta‘u 12 ki he 15 ha tu‘oni huhu ‘e taha ‘o e huhu malu‘i Pfizer XBB.

‘Oku ‘ikai ngofua ke huhu fakalahi ‘a e fānau mo‘ui lelei ‘oku si‘isi‘i hifo ‘i he ta‘u 16.

‘E lava ke ma‘u atu ‘e he fānau ta‘u 12 ki he 15 ‘oku nau tu‘u laveangofua ‘aupito ke puke lahí ha huhu fakalahi, kau ai ‘a e kakai feitamá. Talanoa ki ho‘o toketaá, neesí, pe kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí pe ‘oku fiema‘u ke fakahoko ‘eni. 

‘Oku ‘atā ke ma‘u ‘e he kakai ta‘u 16 ki he 29:

  • ha fuofua tu‘oni huhu ‘o e huhu malu‘i Pfizer
  • ha huhu fakalahi ‘i he māhina ‘e 6 hili ho‘o ma‘u fakamuimui ‘a e huhu malu‘i COVID-19 — ‘oku fokotu‘u atu ke ke tatali ‘i ha māhina ‘e 6 hili ho‘o puke fakamuimui ‘i he COVID-19 ke toki ma‘u ha huhu fakalahi.

‘E lava foki ke ma‘u atu ‘e he fa‘ahinga ‘oku tu‘u laveangofua ‘aupito ke puke lahi ‘i he COVID-19 ha huhu fakalahi. ‘Oku kau ki heni ‘a e:

  • kakai ‘oku fu‘u vaivai honau sisitemi malu‘í (severely immunocompromised people)
  • kakai feitamá
  • kakai ‘oku ‘i ai honau mahaki tauhi ‘okú ne fakalahi ‘enau tu‘u laveangofua ke puke lahi ‘i he COVID-19
  • kakai ‘oku nau faingata‘aia fakaesino pe mo‘ua ‘i ha ngaahi fiema‘u fakafaito‘o ‘oku fihi pe ma‘u ha ngaahi mahaki lōlahi.

Kapau ‘okú ke ma‘u ‘e koe ha fokoutua kehe pea ‘oku ‘ikai ke ke fakapapau‘i pe ‘oku totonu ke ke ngāue‘aki ‘a e huhu malu‘i COVID-19, pe ‘oku ‘i ai ha‘o fa‘ahinga hoha‘a, talanoa ki ho‘o kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí. 

‘E lava ke ma‘u ‘e he kakai ta‘u 30 mo lahi hake aí:

  • ha tu‘oni huhu ‘e taha  ‘o e huhu malu‘i Pfizer ko ha fuofua tu‘oni huhu
  • ha huhu fakalahi ‘i he māhina ‘e 6 hili ho‘o ma‘u fakamuimui ‘a e huhu malu‘i COVID-19 — ‘oku fokotu‘u atu ke ke tatali ‘i ha māhina ‘e 6 hili ho‘o puke fakamuimui ‘i he COVID-19 ke toki ma‘u ha huhu fakalahi.

Te ke lava ‘o ma‘u ha huhu fakalahi tatau ai pē pe ko e tu‘oni huhu ‘e fiha na‘á ke ‘osi ma‘ú pea te ke ala lava ‘o ma‘u ha huhu malu‘i COVID-19 ‘o kamata meí he māhina ‘e 3 ki he 6 hili ho‘o tu‘oni huhu fakamuimuitahá. Hangē ko ‘ení, kapau ‘okú ke tu‘u laveangofua ‘aupito ke puke lahi meí he COVID-19. Talanoa ki ho‘o toketaá pe mataotao ki he mo‘ui leleí ki ha fale‘i ki he taimi ke fakahoko ai ho‘o tu‘oni huhu hono hokó. 


Huhu malu‘i COVID-19 ki ha ngaahi kulupu pau

‘Oku mau tapou atu ke ke ma‘u ‘a e huhu malu‘í kapau ‘okú ke ta‘u 12 pe lahi hake ai mo ma‘u ha fokoutua ‘okú ne fakalalahi ai ‘a e tu‘unga fakatu‘utāmaki ke puke lahi ai ‘i he COVID-19. ‘Oku kau ki he ngaahi mahaki tauhí ‘a e:

  • mahaki fakatu‘utāmaki ki he halanga mānavá, kau ai ‘a e mahaki‘ia ‘o e kofuuá mo e mahaki-hela lahi
  • palopalema fakatu‘utāmaki ki he mafú
  • fu‘u vaivai ‘a e sisitemi malu‘í
  • toto mā‘olunga (hypertension)
  • mahaki suká
  • mahaki‘ia ‘a e kofuua
  • mahaki‘ia ‘a e ‘até
  • pā kālava
  • kanisaá
  • ngaahi palopalema fakatu‘utāmaki faka‘atamai hangē ko e schizophrenia, pe loto-mafasia ‘oku fu‘u tōtu‘a.

Kapau ‘okú ke ma‘u ‘e koe ha fokoutua kehe pea ‘oku ‘ikai ke ke fakapapau‘i pe ‘oku totonu ke ke ngāue‘aki ‘a e huhu malu‘i COVID-19, pe ‘oku ‘i ai ha‘o fa‘ahinga hoha‘a, talanoa ki ho‘o kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí.

Kapau ‘oku ma‘u koe he kanisaá

Kapau ‘oku ma‘u koe ‘e he kanisaá, ‘okú ke tu‘u laveangofua ‘aupito ke puke lahi ‘i he COVID-19.

Kapau ‘okú ke lolotonga ma‘u atu ha faito‘o ki he kanisaá, te ke lava ‘o ma‘u ha huhu malu‘i COVID-19. ‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha fakamo‘oni ia ‘okú ne uesia ‘a e ngaahi faito‘o ki he kanisaá. Makatu‘unga ‘i he faito‘o ‘oku fakahoko atú, te ke ala lava ‘o taimi‘i ho‘o huhu malu‘í ke ‘i he vaha‘a ‘o e ngaahi faito‘ó ke ma‘u ‘a e ola lelei taha ki he ivi malu‘í. Te ke lava ‘o talanoa‘i mo ho‘o toketaá pe mataotao ki he mo‘ui leleí ‘a e taimi ke fakahoko ai ho‘o huhu malu‘í.

Ko ha fa‘ahinga uesia tamaki te ke hokosia ‘e tatau pē ia mo ia ‘oku hoko ki he kakaí fakalūkufua. ‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha fakamo‘oni ia ‘e toe kovi ange kapau ‘oku ma‘u koe ‘e he kanisaá.

Kapau na‘e ‘osi ma‘u koe he kanisaá pea kuo ‘osi ho‘o faito‘ó, ‘oku totonu ke ke ma‘u ‘a e huhu malu‘í ‘i ha‘o faingamālie. Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o ngaahi hoha‘a, ‘e lava ke ke talanoa ki ho‘o kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí.

Kapau ‘oku ma‘u koe ‘e he HIV

Kapau ‘oku ma‘u koe he HIV, ‘okú ke tu‘u laveangofua ‘aupito ke puke lahi ‘i he COVID-19.

Na‘e fakakau ‘i he ngaahi ‘ahi‘ahi fakafaito‘o ki he huhu malu‘i Pfizer ‘a e kakai ‘oku ma‘u ‘e he HIV. ‘Oku ‘ikai ke fakahaa‘i ia ‘e he ngaahi fakamo‘oní ‘oku ‘i ai ha uesia tamaki ‘a e COVID-19 ‘e ala hoko meí he huhu malu‘í pe ‘e toe kovi ange kapau ‘oku ma‘u koe ‘e he HIV.
Makatu‘unga ‘i he me‘a ‘oku mau ‘ilo fekau‘aki mo e kakai ‘oku nau mo‘ua ‘i he HIV mo ‘enau ngaahi ola meí he ngaahi huhu malu‘i kehé:

  • te ke ala ma‘u nai ha fakafeangai vaivai ange ki he ngaahi huhu malu‘i ‘e ni‘ihi, kau ai ‘a e huhu malu‘i COVID-19
  • kapau ‘oku si‘isi‘i pē ‘a e lahi ‘o e mahaki HIV ‘okú ke ma‘u (suppressed viral load) ‘okú ke faingāmalie lahi ange ke ma‘u ha malu‘i meí he huhu malu‘i COVID-19.

Kapau na‘e toki ma‘u pē koe ‘e he HIV pea ‘okú ke kamata ma‘u ha faito‘o ki ai, talanoa ki ho‘o mataotao ki he mo‘ui leleí fekau‘aki mo e taimi ke ma‘u ai ho‘o huhu malu‘í.

Ko ha fa‘ahinga faito‘o pe ‘okú ke ngāue‘aki ki he HIV, hangē ko e PrEP, ‘e ‘ikai nai ke ne liliu ‘e ia ‘a e ola ‘o e ngāue ‘a e huhu malu‘i COVID-19. ‘E ‘ikai ke uesia ‘e he huhu malu‘í ia ho‘o faito‘o ki he HIV.

Kapau ‘oku fu‘u vaivai ho‘o sisitemi malu‘í, ‘okú ke tu‘u laveangofua ‘aupito ke puke lahi ‘i he COVID-19.

Te ke lava ‘o ma‘u atu ‘a e huhu malu‘i COVID-19 ‘i he taimi ‘okú ke ma‘u ai ha faito‘o (medicine) pe tokoni fakafaito‘o ‘okú ne uesia ho‘o sisitemi malu‘í. Hangē ko e ngaahi huhu malu‘í kotoa, ‘e ‘ikai nai ke ke fakafeangai lelei tatau mo ha tokotaha ‘oku ngāue lelei hono sisitemi malu‘í. Ka ko hono ma‘u ‘a e huhu malu‘í te ne lava ‘o malu‘i koe meí he hoko ‘o puke lahi kapau ‘e ma‘u koe ‘e he COVID-19.

Ko e taimi lelei taha ke huhu malu‘i aí ko e ki mu‘a ko ia ke ke fakahoko hano fakavaivai‘i ho‘o sisitemi malu‘í, ka e ‘oua ‘e toloi ha fa‘ahinga faito‘o. Talanoa ki ho‘o kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí pe mataotao ki he mo‘ui leleí fekau‘aki mo hono ma‘u ‘a e huhu malu‘i COVID-19.

Huhu fakalahí

Ko e kakai ‘e ni‘ihi ‘oku ta‘u 5 mo lahi hake ai ‘oku fu‘u vaivai ‘aupito honau sisitemi malu‘í ‘oku ‘atā kenau ma‘u ‘a e ngaahi tu‘oni huhu tefito (primary doses) ‘e 3 ‘o e huhu malu‘i COVID-19.

‘Oku totonu ke fakahoko ia ‘i he uike ‘e 8 hili ‘a e tu‘oni huhu hono uá, ka ‘e ala ‘oange pē ia hili ha uike ‘e 4, makatu‘unga pē ‘i he ngaahi ngāue fakafaito‘o kuo fokotu‘utu‘u pe lolotonga fakahoko ‘okú ne fakavaivai‘i ‘a e sisitemi malu‘í.

‘Oku kaunga ‘a e ngaahi fiema‘u ko ia ke ‘atā ki aí ki he kakai ‘oku fu‘u vaivai ‘aupito honau sisitemi malu‘í pea fiema‘u ha faito‘o ki ai.

‘E lava ke talaatu ‘e ho‘o kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí pe ‘oku ‘atā ke ke ma‘u ‘eni. 

Te ke lava ‘o ma‘u ‘a e huhu malu‘i Pfizer ‘i ha fa‘ahinga taimi pē ho‘o feitamá kau ai ‘a e fakahuhú pe feinga ko ia ke feitamá. ‘Oku ‘ikai ke fe‘unga ‘a e ngaahi fakamatala ki hono ngāue‘aki ko ia ‘a e Novavax ‘i he kakai feitamá, ko ia ai ko e Pfizer ‘a e huhu malu‘i ‘oku fokotu‘u atu ke ngāue‘akí.

Ko e ma‘u ‘a e huhu malu‘i ki he COVID-19 ‘oku ‘uhinga ia ‘oku si‘isi‘i ange ai ‘a e faingamālie ke ke puke lahi aí. ‘Oku toe tokoni‘i foki ai koe ke ke malu‘i ho‘o ki‘i pēpeé meí he COVID-19 lolotonga ho‘o feitamá mo e hili hono fā‘ele‘i kinautolú.

Hangē pē ko ho‘o fuofua/ngaahi huhu malu‘i COVID-19, ko e kakai feitama ‘oku lahi hake ‘i he ta‘u 12, ‘e lava kenau huhu fakalahi koloa pē ke fakahoko ‘i ha māhina ‘e 6 hili ‘a e tu‘oni huhu fakamuimuí pe hono ma‘u ‘a e COVID-19.

Te ke lava ‘o talanoa ki ha tokotaha fale‘i ‘osi ako‘i ‘i he timi ‘a e Healthline ki he kau faingata‘a‘ia fakaesinó fekau‘aki mo hono ma‘u ‘a e huhu malu‘i COVID-19. ‘Oku fa‘u ‘aki ‘a e timi ha kakai kuo nau a‘usia tonu ‘a e faingata‘a‘ia fakaesinó, pe kuo ‘osi ngāue mo e komiunitī ‘o e kau faingata‘a‘ia fakaesinó.

‘Oku ‘atā atu ‘a e timi ki he kau faingata‘a‘ia fakaesinó ‘i he ‘aho Mōnite ki he Falaite, meí he 8 pongipongi ki he 6 efiafi.

Ko hono ma‘u atu ho‘o huhu malu‘í

‘I ho‘o a‘u ki he feitu‘u fai‘anga huhu malu‘í, ‘e fiema‘u ke ke lēsisita ke hū ki loto. Kapau te ke fiema‘u ha tokotaha fakatonu-lea ki he kau noá NZSL pe ko ha fakamatala ‘i ha founga ‘e ala ma‘u, kātaki ‘o ‘eke.

‘I he‘ene a‘u ki he taimi ke fakahoko ai ho‘o huhu malu‘í, ‘e ‘eke atu ‘e he tokotaha ngāué pe ‘e sai pē ke ‘oatu ‘a e huhu malu‘í. Kapau te ke tali ‘io, ‘oku ui ‘eni ko e fakangofua (consent). Kapau ‘oku ‘ikai ke ke malava ‘o fai ha fakangofua, ‘e lava ke fakahoko ‘e ha tokotaha ‘oku ngofua ke ne faitu‘utu‘uni ma‘á u ke ne ‘oange ‘a e fakangofuá.

‘E ala ‘eke atu foki ‘e he tokotaha ‘okú ne fakahoko ‘a e huhu malu‘í fekau‘aki mo e anga ho‘o ongo‘í, mo e faito‘o ‘okú ke ngāue‘akí.

‘Oku angamaheni pē ke ke ongo‘i ilifia mo hoha‘a. ‘Eke ki he tokotaha ‘okú ne fakahoko ‘a e huhu malu‘í kapau ‘oku ‘i ai ha‘o ngaahi fehu‘i.

‘E fiema‘u ke ke talitali ‘i ha miniti ‘e 15 hili ho‘o huhu malu‘í. Kapau ‘e faingata‘a ‘eni kiate koe, kole ange pe te ke lava ‘o talitali ‘i ha feitu‘u kehe.


Ko e huhu malu‘i fē ‘oku ngāue‘akí

‘Oku ngaohi ‘a e huhu malu‘i tefito ki he COVID-19 ‘oku mau ngāue‘aki ‘i Aotearoa Nu‘u Silá ‘e he Pfizer-BioNTech.

Pfizer

‘Oku ngāue‘aki ‘a e huhu malu‘i Pfizer ki he kakai māhina 6 mo lahi hake aí.

Novavax

Ko e Novavax ko ha huhu malu‘i ia ‘e taha ki he:

  • fa‘ahinga ‘oku ta‘u 12 mo lahi hake aí ki ha huhu malu‘i tefito (primary course)
  • fa‘ahinga ‘oku ta‘u 18 mo lahi hake ai ki ha huhu fakalahi.

Ko e vaha‘a taimi angamaheni ‘i he vaha‘a ‘o ho‘o fuofua tu‘oni huhu malu‘i Novavax ko e uike ‘e 3 pe lahi ange ai.

‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha fakamatala lahi fe‘unga ki he Novavax ke lava ‘o fokotu‘u atu ke ngāue‘aki lolotonga ‘a e feitamá.

Feitamá mo e ngaahi huhu malu‘í (internal link)

Mahino‘i ‘a e ngaahi huhu malu‘í

‘Ilo lahi ange fekau‘aki mo e ngaahi huhu malu‘i kuo tali ke ngāue‘aki ‘i Aotearoa Nu‘u Silá mo e founga ‘oku nau ngāue ai ke malu‘i koé.

Ngaahi huhu malu‘i COVID-19 ‘i Aotearoa (internal link)


Ki mu‘a ke ke huhu malu‘í

‘Oku fokotu‘u atu ke fakavaha uike ‘e 4 pea ‘oua ‘e toe si‘isi‘i ange ai ‘a hono ma‘u ‘a e huhu malu‘i ki he Mpox mo e COVID-19.

Ko e kotoa ‘o e ngaahi huhu malu‘i kehé ‘e lava ke ‘oatu ia ki mu‘a, ‘amui, pe ‘i he taimi tatau mo ha fa‘ahinga huhu malu‘i COVID-19 kehe pē.

Kapau ko ho‘o ‘uluaki tu‘oni huhú ko e huhu malu‘i Pfizer

Te ke lava ‘o ma‘u ho‘o tu‘oni huhu hono uá ‘i Aotearoa Nu‘u Sila. ‘E fiema‘u ke fakahoko ia ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he uike ‘e 3 hili ho‘o ‘uluaki tu‘oni huhú.

Kapau ko ho‘o ‘uluaki tu‘oni huhú ko e huhu malu‘i AstraZeneca

‘Oku ‘ikai ke toe ma‘u ‘a e huhu malu‘i AstraZeneca ‘i Aotearoa. Te ke lava ‘o ma‘u ‘a e huhu malu‘i Novavax mo e Pfizer ki ho‘o tu‘oni huhu hono uá.

Kapau ko ho‘o ‘uluaki tu‘oni huhú ko ha huhu malu‘i kehe

‘I he tu‘unga ko ‘ení, ‘oku mau fokotu‘u atu ke ke ma‘u atu ha tu‘oni huhu ‘o e huhu malu‘i Pfizer ‘i Aotearoa.

‘I he taimi te ke puka aí, ‘e ‘eke atu pe kuó ke ‘osi ma‘u ha tu‘oni huhu ‘e 1, ko e hā ‘a e huhu malu‘i ko iá, mo e ‘aho naá ke ma‘u ai iá. ‘E fika‘i ‘e he Book My Vaccine ‘a e taimi te ke lava ai ‘o ma‘u ha tu‘oni huhu ‘o e huhu malu‘i Pfizer.

‘Oku ‘ikai malava ke fakafetongi ‘a e ngaahi huhu malu‘i ko ‘ení, ka ‘oku ngalingali te ke ma‘u ha ola lelei ki ha tu‘oni huhu fakalahi ‘e taha ‘o e huhu malu‘i Pfizer. Ko hono ‘uhingá ko e ngaahi huhu malu‘i kotoa pē ‘oku nau tāketi‘i ‘a e fakafeangai ‘o e ivi malu‘í ki he konga tatau ‘o e vailasi COVID-19.

Kapau na‘á ke ‘osi ma‘u ha tu‘oni huhu ‘e 1 ‘o e huhu malu‘i Johnson & Johnson (Janssen), ‘e ‘ikai ke ke toe fiema‘u ha tu‘oni huhu hono ua.

Huhu fakalahí (boosters)

Ko e huhu malu‘i Pfizer ‘a e huhu malu‘i tefito ‘oku ngāue‘aki ‘i Aotearoa ki he ngaahi huhu fakalahí, tatau ai pē pe na‘á ke ma‘u ha huhu malu‘i kehe ki ho‘o ngaahi tu‘oni huhu ki mu‘á. ‘Oku ‘atā atu pē ‘a e ngaahi huhu fakalahi Novavx ki he kakai ta‘u 18 pe lahi hake aí.

Kapau na‘á ke ‘osi hokosia ha uesia tamaki ki he sinó na‘e fakatu‘utāmaki pe hoko vave meí ha fa‘ahinga huhu malu‘i pe huhu ‘i he kuohilí, talanoa‘i ia mo e tokotaha ‘okú ne fakahoko ho‘o huhu malu‘í.

Ngaahi uesia tamakí mo e ngaahi ongo‘í (internal link)

‘Oku totonu ke ke talanoa ki ho‘o kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí pe ko e huhu malu‘i fē ‘e fe‘unga mo koé kapau ‘oku ‘i ai ha‘o puipuitu‘a ‘i he mahaki anaphylaxis:

  • ki ha fa‘ahinga konga ‘i he huhu malu‘i Pfizer pe Novavax
  • ki ha tu‘oni huhu ki mu‘a ‘o e huhu malu‘i Pfizer pe Novavax.

‘I he taimi ‘okú ke puka ai ho‘o ‘apoinimení, ‘e ‘eke atu kiate koe pe te ke fiema‘u ha tokoni lolotonga ho‘o ‘apoinimení‘Oku kau ki he ngaahi tokoní ha:

  • tokotaha fakatonu-lea Nu‘u Sika ‘i he faka‘ilonga nimá
  • tokoni ke fakahoko ‘a e ngaahi tu‘utu‘uní
  • tokoni ke nga‘unu takai holo
  • taimi ‘apoinimeni lōloa ange
  • feitu‘u lōngonoa pe si‘isi‘i ai ‘a e fakahoha‘á
  • feitu‘u lahi ange ke nga‘unu takai holo.

Kapau te ke puka ‘i he ‘initanetí, ‘e ala fiema‘u kemau fetu‘utaki atu ke fakapapau‘i temau lava ‘o feau ho‘o ngaahi fiema‘ú ‘i he feitu‘u ‘okú ke filí.

Fakahoko ange ke ‘ilo ‘e he tokotaha fai-hulú (radiographer) pe mataotao ki he mo‘ui leleí na‘á ke toki ‘osi ma‘u ha huhu malu‘i.

‘E lava ‘i he taimi ‘e ni‘ihi ke fakatupunga ‘e he huhu malu‘í ke pupula ‘a e ngaahi fo‘i lama (lymph) ‘i ho fa‘ifiné pe kiá ‘i ha ngaahi ‘aho. ‘E ala lava ‘o fai ‘a e sio ki ai ‘i ha mammogram, ultrasound, sivi CT pe MRI ‘o a‘u ki ha ngaahi uike.

‘Oku ‘ikai totonu ke ke toloi ‘a e ngaahi ‘apoinimeni ko iá. Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o ngaahi hoha‘a, talanoa ki ho‘o tokotaha mataotao ki he mo‘ui leleí pe tokotaha fai-faka‘atá (radiographer).

Ki mu‘a ‘i ho‘o huhu malu‘í, ‘e ‘eke atu kiate koe:

  • ho hingoá, ‘aho fā‘ele‘í mo ho‘o tu‘asilá koe‘uhi kemau fakapapau‘i ‘eni ‘i he Lēsisita Huhu Malu‘i ‘o Aotearoa — ‘oku ‘ikai fiema‘u ia ke ke fakahā mai ha kaati ‘ilo‘i‘anga (ID)
  • ke ‘omai ho‘o fakangofua fakafou ‘i he leá ke ma‘u atu ‘a e huhu malu‘í — ko ha founga ngāue angamaheni ‘eni ki ha fa‘ahinga huhu malu‘i pē.

Fakangofua ki he huhu malu‘i ‘a e fānaú

‘Oku fiema‘u ki ha tokotaha lahi ‘oku fakahoko fatongia lelei ke ‘alu fakataha mo ‘ene tamá ki he‘ene ‘apoinimení. ‘E lava ke hoko ‘eni ko ha taha ‘o e ongo mātu‘á, ko ha tokotaha lahi ‘i he fāmilí, kaungāme‘a falala‘anga ‘o e fāmilí, fakafofonga lao, pe ko ha tokotaha tauhi ‘oku vāofi mo e fāmilí.

‘E fiema‘u ki ha tokotaha tauhi fakalao ‘a e ki‘i leká ke ne ‘oatu ha fakangofua ma‘á kinautolu kapau ‘oku nau si‘isi‘i hifo ‘i he ta‘u 12.

Kapau ko e tokotaha lahi ‘oku ‘alu atu fakataha mo e ki‘i leká ki he ‘apoinimení ‘oku ‘ikai ko e tokotaha tauhi fakalaó mo ia:

  • ‘e fiema‘u ke fakapapau‘i ‘e he tokotaha ‘okú ne fakahoko ‘a e huhu malu‘í fakafou ‘i ha‘ane lea ‘i he telefoní ki ha tokotaha tauhi fakalao ‘o ‘oange ai ha fakangofua ke huhu malu‘i ‘a e ki‘i leká
  • ‘e lava ke ‘omai ‘e he tokotaha lahi ‘oku ha‘u mo e ki‘i leká ha tatau kuo ‘osi fakamo‘oni ‘o e foomu fakangofua ki he huhu malu‘i COVID-19 kuo ‘osi fakakakato ‘e he tokotaha tauhí.

Foomu fakangofua ki he huhu malu‘i COVID-19 (external link) [PDF, 244 KB]

Ko ha founga ngāue angamaheni ‘eni ki he fakangofuá.

To‘utupu ta‘u 12 pe lahi hake ai

Neongo ‘oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a e to‘utupu ta‘u 12 pe lahi hake aí ke nau ‘omai ‘enau fakangofuá, ‘oku mau fokotu‘u atu kenau talanoa mo ‘enau ongo mātu‘á, fāmilí pe ko ha tokotaha tokoni falala‘anga fekau‘aki mo e huhu malu‘í.

‘E toe talanoa atu foki kiate kinautolu ha tokotaha palofesinale ki he mo‘ui leleí ki mu‘a kenau ma‘u ‘a e huhu malu‘í. ‘E lava kenau tali ‘io pe ‘ikai, pe ‘omai ‘enau tokotaha tauhí ke ne ‘omai ‘a e fakangofuá ma‘a nautolu.

Kapau ‘okú ke faingata‘a‘ia pe ‘i ai ha palopalema fakaesino

‘I he‘ene a‘u ki he taimi ke fakahoko ai ho‘o huhu malu‘í, ‘e ‘eke atu ‘e he tokotaha ngāué pe ‘e sai pē ke fakahoko atu ‘a e huhu malu‘í. Kapau te ke tali ‘io, ‘oku ui ‘eni ko e fakangofua (consent). Kapau ‘oku ‘ikai ke ke malava ‘o foaki ha fakangofua, ‘e lava ke fakahoko ‘e ha tokotaha ‘oku ngofua ke ne faitu‘utu‘uni ma‘á u ha fakangofua ma‘á u.


Ngaahi uesia tamakí mo e ngaahi ongo‘í

Hangē ko e ngaahi faito‘o lahi, ‘e lava ke fakatupunga ‘e he huhu malu‘í ha ngaahi ongo‘i. ‘Oku angamaheni ke tō ma‘ama‘a pē ia, pea ‘e ‘ikai ke ma‘u ia ‘e he tokotaha kotoa.

‘Oku angamaheni ‘a e ngaahi ongo‘i ‘oku tō ma‘ama‘a pea ‘oku fakahaa‘i mei ai ‘oku fakafeangai ho sisitemi malu‘í ki he huhu malu‘í.

‘Ilo fekau‘aki mo e ngaahi uesia tamaki pe ngaahi ongo‘i angamaheni meí he huhu malu‘í mo e me‘a ke fai kapau te ke ma‘u ia.

Ngaahi uesia, ngaahi ongo‘i mo e malu meí he huhu malu‘í (internal link)


Puka ho‘o huhu malu‘í

‘I he ‘initanetí pe fakafou ‘i he telefoní

‘E lava ke puka ‘a e ngaahi huhu malu‘i fakafo‘ituituí pe fakakulupú ‘i he ‘initanetí pe fakafou ‘i he telefoní. Te ke toe lava foki ‘o liliu pe kaniseli ha puka ‘apoinimeni ‘i he ‘initanetí.

Ma‘u ha fakamatala lahi ange ki hono puka ha huhu malu‘i, pe ko e founga ke ma‘u ai ha tokoni fakapatonu ki ho‘o ngaahi fiema‘ú.

Ko hono puka ‘o ha ‘apoinimeni ki he huhu malu‘í (internal link)

‘A‘ahi ki ho‘o kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí pe fale talavaí

‘E ala fakahoko foki ‘e ho‘o kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí, hauora pe fale talavaí ‘a e ngaahi huhu malu‘i COVID-19. Ke ilo‘i iá, fetu‘utaki fakahangatonu kiate kinautolu pe ‘a‘ahi ki he uepisaiti ‘a e Healthpoint.

Ngaahi huhu malu‘i COVID-19 — Healthpoint (external link)

Ngaahi senitā fai‘anga huhu malu‘i ‘oku ‘atā atu ki he kakaí kotoa

Ko e ngaahi senitā fai‘anga huhu malu‘i ‘e ni‘ihi ‘oku ‘atā kakato atu ia ki he kakaí kotoa. ‘E lava foki mo ho‘o fāmilí, kāingá mo e kau ngāue tokoní kenau ma‘u ‘a e huhu malu‘í fakataha mo koe. Kumi ha fai‘anga huhu malu‘i ‘oku ‘atā atu ki he kakaí kotoa ‘i he Healthpoint.

Ngaahi huhu malu‘i COVID-19 — Healthpoint (external link)

Te ke lava ‘o talanoa ki he timi ki he kau faingata‘a‘ia fakaesinó ‘a ia ‘oku ‘i ai ‘enau a‘usia tonu fekau‘aki mo e faingata‘a‘ia fakaesinó. Te nau lava ‘o tokoni‘i koe fakafou ‘i he:

  • ngaahi fokotu‘utu‘u ke fakafaingofua‘i ho‘o fe‘alu‘aki holó ‘i he ngaahi senitā kehekehe
  • ma‘u atu ko ia ho‘o huhu malu‘í ‘i ha founga malu
  • ngaahi huhu malu‘i ‘i ‘apí
  • ha fa‘ahinga uesia pē ‘a e huhu malu‘í kiate koe pe ko ho‘o ngaahi fo‘i‘akaú.

‘Oku ‘atā atu ‘a e timi ki he kau faingata‘a‘ia fakaesinó ‘i he ‘aho Mōnite ki he Falaite, meí he 8 pongipongi ki he 6 efiafi.

Ma‘u ‘a e huhu malu‘í ‘i ‘api

Ko ha fa‘ahinga taha pē ‘oku faingata‘a ke ne mavahe mei ‘api ‘i ha tu‘unga malu ‘e lava ke huhu malu‘i pē ‘i ‘api.

Talanoa ki ho‘o toketaá pe telefoni ki he COVID Vaccination Healthline ‘i he 0800 28 29 26 ke talanoa‘i ‘a e ngaahi fili ‘e fe‘unga mo ho‘o ngaahi fiema‘ú.